Dậy thì sớm là gì ? Dấu hiệu, cách chẩn đoán và điều trị.

Dậy thì sớm là khi cơ thể của trẻ bắt đầu những thay đổi về mặt thể chất (bao gồm sự phát triển của vú, lông mu và thay đổi giọng nói) để trở thành cơ thể của người lớn quá sớm. Đa số trường hợp dậy thì sớm không có ảnh hưởng gì xấu về mặt thể chất đối với trẻ, tuy nhiên đôi khi tình trạng này có thể ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao sau này. Có nhiều nguyên nhân gây ra dậy thì sớm, chủ yếu là lành tính. Trong một số trường hợp, các nguyên nhân thực thể như khối u vùng sinh dục, các bất thường về thần kinh trung ương, các bệnh lý di truyền hiếm gặp có thể gây ra dậy thì sớm.

Tìm hiểu chung

Dậy thì sớm là gì?

Dậy thì sớm là khi cơ thể của trẻ bắt đầu những thay đổi về mặt thể chất để trở thành cơ thể của người lớn quá sớm. Khi tuổi dậy thì bắt đầu trước 8 tuổi ở trẻ gái và trước 9 tuổi ở trẻ trai thì được coi là dậy thì sớm. Các dấu hiệu trưởng thành về mặt thể chất này bao gồm sự phát triển của vú, lông mu và thay đổi giọng nói. Đây được gọi là những đặc điểm sinh dục thứ phát.

Triệu chứng

Những dấu hiệu và triệu chứng

Dậy thì sớm ở trẻ em gái được đặc trưng như sau:

Dấu hiệu đầu tiên và rõ ràng nhất thường là vú to lên, ban đầu có thể là một bên.
Lông mu và lông nách có thể xuất hiện trước, cùng lúc hoặc ngay sau khi xuất hiện mô vú. Mùi hôi của nách thường bắt đầu tương đương với thời điểm xuất hiện lông mu.
Bắt đầu có kinh là một sự kiện muộn và thường không xảy ra cho đến 2-3 năm sau khi bắt đầu có sự phì đại mô vú.
Sự tăng trưởng vượt bậc ở tuổi dậy thì xảy ra sớm ở nữ và thường thấy rõ vào thời điểm đánh giá ban đầu.

Dậy thì sớm ở trẻ trai được đặc trưng như sau:

Bằng chứng sớm nhất của tuổi dậy thì là tinh hoàn to ra và thường không được bệnh nhân và cha mẹ chú ý.
Sự phát triển của dương vật và bìu thường xảy ra ít nhất một năm sau khi tinh hoàn to ra.
Tăng trưởng vượt bậc về chiều cao (giai đoạn tăng trưởng mạnh ở tuổi dậy thì). Xảy ra muộn hơn trong quá trình dậy thì của nam giới so với tuổi dậy thì của nữ nhưng thường diễn ra vào thời điểm các thay đổi thể chất khác được ghi nhận.

Tác động đối với sức khỏe

Đa số dậy thì sớm không có ảnh hưởng gì xấu về mặt thể chất đối với trẻ. Đôi khi, dậy thì sớm sẽ khiến cơ thể và tâm trạng của trẻ thay đổi sớm hơn rất nhiều so với bạn bè và các bạn trong lớp. Điều này có thể khiến trẻ cảm thấy mất tự chủ, xấu hổ, hoặc bị những đứa trẻ khác trêu chọc.

Biến chứng có thể gặp khi mắc bệnh

Ngoại trừ những ảnh hưởng có thể gặp về mặt tâm lý, đôi khi tình trạng dậy thì sớm có thể ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao sau này của trẻ. Trẻ dậy thì sớm lúc đầu có thể phát triển nhanh và cao so với các bạn cùng lứa tuổi. Tuy nhiên, do xương của chúng trưởng thành nhanh hơn bình thường nên chúng thường ngừng phát triển sớm hơn bình thường. Điều này có thể khiến trẻ thấp hơn mức trung bình khi trưởng thành. Điều trị dậy thì sớm, đặc biệt là khi nó xảy ra ở trẻ rất nhỏ có thể giúp trẻ phát triển chiều cao tốt hơn so với việc không điều trị.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu có bất kỳ triệu chứng nào nêu trên xảy ra, bạn nên liên hệ ngay với bác sĩ để được kiểm tra và tư vấn. Chẩn đoán và điều trị sớm sẽ giảm nguy cơ tăng nặng của bệnh và giúp bạn mau chóng hồi phục sức khỏe.

Nguyên nhân

Có hai loại:

Dậy thì sớm phụ thuộc vào các hormon hướng sinh dục (gonadotropin): Đây còn được gọi là dậy thì sớm trung tâm (CPP-central precocious puberty). Kiểu này là phổ biến nhất. Hầu hết các bé gái và một nửa số bé trai thuộc loại này. Tuổi dậy thì được bắt đầu do sự phóng thích sớm các hormone gọi là gonadotropins và nguyên nhân là do sự trưởng thành sớm của toàn bộ trục dưới đồi-tuyến yên-tuyến sinh dục (HPG). Các gonadotropins bao gồm: Hormone tạo hoàng thể (LH) và hormone kích thích nang trứng (FSH). Ở trẻ em gái, có thể do sự trưởng thành sớm của vùng dưới đồi, tuyến yên và buồng trứng. Tuy nhiên, trong hầu hết các trường hợp, có thể không tìm ra nguyên nhân.
Dậy thì sớm không phụ thuộc vào hormone hướng sinh dục: Đây là một dạng dậy thì không liên quan đến sự phóng thích sớm các gonadotropin còn gọi là dậy thì sớm ngoại biên (Peripheral precocious puberty). Thay vào đó, nguyên nhân gây dậy thì sớm là do sự phóng thích nhiều hormone sinh dục bao gồm nội tiết tố nam (androgen) và nội tiết tố nữ (estrogen).

Trong cả 2 loại trên, trong một số trường hợp hiếm gặp, nguyên nhân dậy thì sớm có liên quan đến bệnh lý thực thể như khối u ở thần kinh trung ương, u buồng trứng, u tuyến thượng thận, u tinh hoàn hoặc các bất thường khác liên quan đến di truyền.

Nguy cơ

Những ai có nguy cơ mắc phải ?

Trẻ gái.

Béo phì.

Tiếp xúc với nguồn hormone sinh dục ngoại sinh (từ thực phẩm chức năng, thuốc kê đơn…).

Có các bệnh lý thực thể như khối u sinh dục, khối u thần kinh, bệnh lý di truyền hiếm gặp.

Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải

Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc phải:

Các khối u ở buồng trứng, tinh hoàn, tuyến thượng thận, tuyến yên hoặc não.
Các bất thường về hệ thần kinh trung ương.
Tiền sử gia đình mắc bệnh.
Hội chứng di truyền hiếm gặp.

Phương Pháp Chẩn Đoán & Điều Trị

Phương pháp xét nghiệm và chẩn đoán

Xét nghiệm máu để đo nồng độ các hormone như:

Hormone tạo hoàng thể (LH).
Hormone kích thích nang trứng (FSH).
Một dạng estrogen được gọi là estradiol.
Testosterone.
Hormone tuyến giáp.
Hormone kích thích gonadotropin (GnRH). Hormone này được tạo ra bởi vùng dưới đồi trong não. Nó làm cho tuyến yên tăng tiết ra gonadotropins. Sau đó, các gonadotropins sẽ kích thích sự tiết các hormone sinh dục ở buồng trứng ở trẻ em gái hoặc tinh hoàn ở trẻ em trai. Xét nghiệm máu GnRH có thể cho biết kiểu dậy thì sớm.

Một số xét nghiệm khác như X-quang, siêu âm, CT scan có thể được thực hiện.

Phương pháp điều trị hiệu quả

Mục tiêu của điều trị là ngăn chặn sự khởi phát của các dấu hiệu của bệnh. Trong một số trường hợp, các dấu hiệu này có thể hồi phục. Điều trị sẽ phụ thuộc vào loại bệnh và nguyên nhân gây ra nó.

Điều trị có thể được thực hiện bằng việc sử dụng GnRH tổng hợp. GnRH tổng hợp có thể làm ngừng quá trình trưởng thành giới tính bằng cách ngăn tuyến yên giải phóng các hormone gonadotropin.

Trong trường hợp nguyên nhân gây ra dậy thì sớm là các bệnh lý thực thể như khối u thì phẫu thuật có thể là phương pháp được lựa chọn.

Về mặt tâm lý, phụ huynh có thể giúp con mình bằng cách đối xử với con như bình thường. Nâng cao lòng tự trọng của con và tìm kiếm chuyên gia tư vấn tâm lý cho trẻ nếu cần thêm sự trợ giúp.

Chế Độ Sinh Hoạt & Phòng Ngừa

Phương pháp phòng ngừa hiệu quả

Để phòng ngừa bệnh hiệu quả, bạn có thể tham khảo một số gợi ý dưới đây:

Giữ trẻ tránh xa các nguồn estrogen và testosterone ngoại sinh chẳng hạn như thuốc kê đơn cho người lớn. Trong nhà hoặc thực phẩm chức năng có chứa estrogen hoặc testosterone.
Khuyến khích con duy trì cân nặng hợp lý.